Պոլինեւրիտը, այսինքն, նյարդաթելերի իրական բորբոքային պրոցեսը, հանդիպում է միայն բորոտության-լեպրայի ժամանակ: Եւ ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ դրան ուղեկցում են բորոտության այլ ախտանիշերը եւ լաբորատոր տվյալները: Իսկ պերիֆերիկ նյարդերի ոչ բորբոքային ախտահարումները կոչում են նեյրոպատիա, կամ, շատ նյարդաթելերի դեպքում՝ պոլինեյրոպատիա, որ բառացի նշանակում է շատ նյարդերի հիվանդություն:
Պոլինեյրոպատիան՝ պերիֆերիկ նեյրոնների դիֆուզ, սիմետրիկ միաժամանակյա ախտահարումն է, որ արտահայտվում է նեյրոնների դիսֆունկցիայով:
Պոլինեյրոպատիան կարող է լինել սուր եւ սկսվել առանց նախանշանների, նաեւ կարող է լինել քրոնիկ եւ զարգանալ աստիճանաբար:
Այդ ներազդում է ծայրամասային նյարդերի մոտոր սենսոր եւ ավտոնոմ (վեգետատիվ) ֆունկցիաների վրա:
Մոտոր (շարժողական) դիսֆունկցիան արտահայտվում է պարեզներով, մկանային ատրոֆիաներով, ջլային ռեֆլեկսների թուլացմամբ:
Սենսոր (զգացողական) դիսֆունկցիան արտահայտվում է վերջույթների դիստալ հատվածներում ծակծկոցով, երբեմն նյարդաթելերի ուղղությամբ այրող ցավերով, թմրածության զգացմամբ, «ձեռնոցների» եւ «կարճ գուլպաների» տիպի անեսթեզիայով: Վեգետատիվ դիսֆունկցիան արտահայտվում է պոստուրալ հիպոտենզիայով, սրտի առիթմիայով, լուծով, իմպոտենցիայով, քրտնարտադրության նվազմամբ եւ այլն:
Պոլինեյրոպատիայի պատճառները բազմաթիվ են, սակայն իրականում մեծ մասամբ այդ պրոցեսի պատճառը մնում է անհայտ:
1) Այնուամենայնիվ, ամենահաճախ հանդիպող սուր պոլինեյրոպատիան Գիեն-Բարրեի սինդրոմն է: Այն կոչում են նաեւ հետինֆեկցիոն պոլինեյրոպատիա: 26%-ի դեպքերում Գիեն-Բարրեի սինդրոմի համար խթան է հանդիսանում Сampilobacter jejuni միկրոօրգանիզմը, որը առաջացնում է լուծով ուղեկցվող հիվանդություն: Մնացած դեպքերում մեծամասամբ Գիեն-Բարրեի պոլինեյրոպատիային նպաստում են վիրուսային ագենտները:
Արդյունքում օրգանիզմում առաջանում են հակամարմիններ պերիֆերիկ նյարդերի միելինի դեմ, եւ օրերի կամ շաբաթների ընթացքում զարգանում է դրանց դեմիելինիզացիայի պրոցեսը: Սկզբում առաջանում են վերջույթների դիստալ պարեզներ, որոնք հետո տարածվում են վեր: Պարեզները կարող են ընդգրկել նաեւ շնչառական մկանները, ինչը կյանքի համար վտանգ է ներկայացնում, եւ այդ դեպքում ապարատային արհեստական շնչառության անհրաժեշտություն է ծագում: Գիեն-Բարրեի սինդրոմի ժամանակ կարող են լինել նաեւ վեգետատիվ սիմպտոմներ. պոստուրալ հիպոտենզիա, միզապարկի ատոնիա, աղիների պարալիտիկ անանցանելիություն:
Գիեն-Բարրեի սինդրոմի դիագնոզը հիմնվում է կլինիկական պատկերի վրա: Բացի այդ, ցերեբրոսպինալ հեղուկում բարձրանում է սպիտակուցի քանակը: Իսկ ներվի հաղորդչականությունը հետազոտությունը հայտնաբերում է ներվի սեգմենտար դեմիելինիզացիայի հետ կապված մոտոր հաղորդչականության դանդաղում: Բուժման համար կատարում են պլազմաֆերեզ, ներարկում են իմմունոգլոբուլին G, ռեգուլյար ստուգում են թոքերի վիտալ ծավալը՝ անհրաժեշտության դեպքում արհեստական շնչառություն միացնելու համար:
Հաճախ առանձնացվում է այս սինդրոմի «Լանդրիի վերընթաց պարալիչ» անվանվող տեսակը, որի ժամանակ պրոցեսը սկսվում է մեծ մասամբ ստորին վերջույթներից, ապա արագ, ժամերի ընթացքում, այն բարձրանում է վեր եւ ընդգրկում շնչառական մկանները: Շտապվերակենդանացման բաժանմունք չտեղափոխելու եւ արհեստական ապարատային շնչառություն չմիացնելու դեպքում հիվանդը մահանում է:
Նյարդաբանության պրոֆեսոր Մուրադյանը նկարագրում էր մի դեպք, երբ այս պրոցեսը սկսվել էր մի ձեռքի մատների թմրելու գանգատից, որից հետո մի օրվա ընթացքում պարալիզվել էին մյուս վերջույթները, եւ հիվանդությունը այնուհետեւ ավարտվել էր մահով:
2) Պոլինեյրոպատիայի հաջորդ պատճառը դեղորայքային ինտոքսիկացիան է, իզոնիազիդ, նիտրոֆուրանտոին, մետրոնիդազոլ, վինկրիստին, վիսմուտի պրեպարատներ, ոսկու աղեր, սուլֆանիլամիդներ, իմիպրամին եւ այլն: 2002 թվականին մի դանիական հետազոտության տվյալներով ենթադրվել է, որ ստատինների երկարատեւ օգտագործումը նույնպես կարող է առաջացնել պոլինեյրոպատիա, սակայն դա հետագայում չի ապացուցվել:
3) Պոլինեյրոպատիան ուղեկցում է հետեւյալ էկզոգեն թունավորումները. ալկոհոլով, կապարով, մկնդեղով, սնդիկով, օրտոկրեզիլ ֆոսֆատով, սուլֆոկարբոնատով, տալլիումով, ԴԴՏ-ով եւ այլն:
4) Մետաբոլիկ պոլինեյրոպատիայի պատճառներն են. շաքարային դիաբետը եւ նախադիաբետիկ պոլինեյրոպատիան, ուրեմիան, լյարդի, պանկրեասի հիվանդությունները, ամիլոիդոզը, – այդ թվում տրանսթիրետինային ամիլոիդոգենեզը, որը որոշակի գեների մուտացիայի արդյունք է եւ կարող է առաջացնել նաեւ կարդիոմիոպատիա:
5) B1, B6, B12 վիտամինային անբավարարությունը, որ կարող է դիտվել թերսնման դեպքում, հղիության տոքսիկոզի ժամանակ՝ հաճախակի փսխելու հետեւանքով, ստամոքս-աղիքային որոշ հիվանդությունների ժամանակ վիտամինների չյուրացվելու պատճառով, նաեւ` ալկոհոլիզմի հետեւանքով, նույնպես կարող է առաջացնել պոլինեյրոպատիա:
6) Պարանեոպլաստիկ սինդրոմներից մեկը պոլինեյրոպատիան է - քաղցքեղի, լիմֆոգրանուլեմատոզի, լեյկեմիաների, րետիկուլյոզի ժամանակ:
7) Պոլինեյրոպատիա հանդիպում է շարակցական հյուսվածքի հիվանդությունների ժամանակ-կոլագենոզներ. հանգուցավոր պերիարտերիիտ, սիստեմային կարմիր գայլախտ, ռեւմատոիտ արտրիտ:
8) Շարժողա-զգացողական պոլինեյրոպատիայով ուղեկցվող ժառանգական հիվանդություններից են Րեֆսումի հիվանդությունը, պորֆիրիան, Դեժերին-Սոտի հիվանդությունը:
9) Պարաինֆեկցիոն պոլինեյրոպատիաներից են. ՁԻԱՀ-ին, դիֆտերիային, պարոտիտին, Լայմի բորելիոզին ուղեկցող պոլինեյրոպատիաները:
10) Նեյրոֆիբռոմատոզը նույնպես ուղեկցվում է շատ նյարդաթելերի ախտահարմամբ:
11) Սարկոիդոզը նույնպես կարող է ուղեկցվել պոլինեյրոպատիայով:
Այսպիսով, վերը նշվեց պոլինեյրոպատիայի դասակարգումը, ըստ այն առաջացնող պատճառների: Բնականաբար, այս փոքրիկ հոդվածում անհնար է նկարագրել պոլինեյրոպատիայի բոլոր տեսակների մանրամասն նկարագրությունը եւ դիագնոստիկայի նրբությունները: Ուստի հասկանալի է , որ ամեն մասնավոր դեպքում պետք է ցուցաբերել տարբերակված մոտեցում:
Պոլինեյրոպատիայի մի այլ դասակարգումը հիմնվում է այն բանի վրա, թե նյարդային բջջի որ հատվածն է ընդգրկված պաթոլոգիական պրոցեսի մեջ. աքսո՞նը, միելինային թաղա՞նթը, թե՞ բջջի մարմինը:
Դիստալ աքսոնոպատիան, նեյրոնի «հետընթաց մահի» նեյրոպատիան ներվաբջջիջների մետաբոլիկ կամ տոքսիկ ախտահարման հետեւանք է: Այն լինում է դիաբետի, երիկամային անբավարարության, թերի սնվելու, ալկոհոլիզմի, քիմիոթերապիայի արդյունքում: Կարող է լինել խոշոր նյարդաթելերի աքսոնոպատիա, կամ երկուսինը՝ միասին: Սկզբում դեգեներացիայի են ենթարկվում աքսոնների դիստալ հատվածները, ապա աքսոնի ատրոֆիան վեր է գնում դեպի ներվաբջջի մարմինը (հետ դեպի վեր, «հետընթաց մահի» նեյրոպատիա): Տվյալ նեյրոպատիայի պատճառը վերացնելիս կարող է տեղի ունենալ րեգեներացիա, թեեւ պրոգնոզը կախված է վնասող ազդակի ազդեցության երկարատեւությունից ու ինտենսիվությունից:
Միելինոպատիան, կամ դիմիելինացնող պոլինեյրոպատիան, ընթանում է միելինը կորստով (կամ Շվաննի բջիջների, որ արտադրում եւ պարունակում են միելինը): Ամենահաճախակի հանդիպող տեսակը՝ վերը նշված Սուր բորբոքային դեմիելինացնող-միելինազրկող- պոլինեյրոպատիան է՝ Գրեն-Բարրեի սինդրոմը: Կա քրոնիկ բորբոքային դեմիելինացնող պոլինեյրոպատիա, ինտոկսիկացիոն միելինոպատիա:
Կենտրոնական պերիֆերիկ ներվային սիստեմի նեյրոնների մարմինների դեստրուկցիայի հետեւանք է: Այն լինում է շարժողական նեյրոնի հիվանդությունների, զգացողական նեյրոպատիաների (օրինակ, Herpes Zoster-ի), ինտոկսիկացիաների ժամանակ (օրինակ, վինկրիստինով) կամ՝ վեգետատիվ դիսֆունկցիայի դեպքում:
Թերեւս այս խմբի մեջ կարելի է մտցնել պոլիոմիելիտը, թեեւ կլասիկ առումով այն պոլինեյրոպատիա չի համարվում:
Պոլինեյրոպատիայի ժամանակ, բացի անամնեզից (ժառանգական, պրոֆեսիոնալ, միջավայրային-սննդակարգային, նախկինում ունեցած կամ ուղեկցող համախտանիշների եւ հիվանդությունների, դեղերի կամ ալկոհոլ օգտագործելու անամնեզից) եւ հիվանդի կլինիկական զննումից, կատարում են.
-Էլեկտրոմիոգրաֆիա
-մկանային բիոպսիա
-արյան շիճուկի կրեատինկինազայի քննություն
-հակամարմինների քննություն
-ներվաթելի բիոպսիան օգտագործում են ոչ հաճախակի, բայց այն հատկապես օգտակար է մանր նյարդաթելերի նեյրոպատիայի դիագնոստիկայի համար
Այլ թեսթերն են արյան շաքարի որոշումը, պորֆիրիայի հետ կապված անալիզները, վիտամինների կոնցենտրացիան արյան մեջ որոշելը; սիստեմիկ հիվանդությունները, քաղցկեղը, արյան չարորակ հիվանդությունները բացառելուն միտված հետազոտությունները:
Բուժում
Հնարավորության սահմաններում պետք է հայտնաբերել պոլինեյրոպատիայի պատճառը հանդիսացող հիմնական հիվանդությունը: Բացի դրանից, ցավով ուղեկցվող պոլինեյրոպատիաների դեպքում տալիս են ցավազրկող դեղեր: Եթե չեն լինում հակացուցումներ, անցկացվում է ֆիզիոթերապեւտիկ բուժում. բուժական ֆիզկուլտուրա, մասսաժ եւ այլն՝ պահպանելու եւ վերականգնելու համար նյարդաթելերի եւ մկանների ֆունկցիան:
Եւրոպայում հաստատված է Vyndaqel կամ Tafamidis անունով դեղը՝ տրանսթիրետինային ամիլոիդոզով պայմանավորված ընտանեկան ամիլոիդային պոլինեյրոպատիայի բուժման համար:
Սույն հոդվածը եզրափակելով, պետք է նշեմ, որ որոշ հեղինակներ առանձմացնում են բազմակի մոնոնեւրիտներ-Mononeuritis multiplex-հասկացողությունը, որ թերեւս նշանակում է տարբեր նյարդերի ոչ միաժամանակյա, ո՝չ դիֆուզ, ոչ սիմետրիկ, նաեւ ոչ բոլոր նյարդերի ընդգրկումը: Դրանց պատճառների մեջ մտցվում են նեյրոֆիբրոմատոզը, ամիլոիդոզը, ՁԻԱՀ-ը, սարկոիդոզը, բորոտությունը եւ այլն:
նյարդաբան Կարինե Էռնեստի Սարգսյան
|
